"En realidade, case todo o que somos debemos a Dichi". Pola súa corte aphoristic, esta frase mesmo podería ser unha declaración de principio de que a resposta clave para unha pregunta da entrevista sobre as xeracións, polo que o seu uso, ou -por que non- o inicio dunha historia de intriga. En realidade, non era sincero se acto tardío de contrición escoitei da boca de Ernesto Gómez del Valle[1] a finais de 1960, eu creo que en Los Milagros, onde naquel momento viviu preto de un ano convalescendo dunha operación seria, para responder a miña perplexidade absoluta "E quen é o Dichi?Ernesto dixo, entre outras cousas, que anos atrás, durante unha das súas crises, Cándido Fernández Mazas, o Dichi, fora tamén Los Milagros.
Ernesto Gómez del Valle. Ourense de 1960.
Eu non podería indicar o que foi que trouxo o nome Fernández Mazas, pero eu recordo desa conversa breve levar noutra dirección, de xeito que o que finalmente foi presentado na memoria foi a afirmación asombrosa, unidos o nome da familia, El Dichi, Escoitou por primeira vez. En primeiro lugar e só despois para sempre, durante o tempo de contacto frecuente cos membros do grupo reuníronse logo en torno a Don Vicente Risco, cheguei a escoitar e Don Vicente ou Prego ou Trabazos ... non a Ernesto si mesmo, que morreu en 1965 só, moitos anos despois, durante unha estancia circunstancial e curta en Canadá[2]Tiven a oportunidade de ver algúns deseños Fernández Mazas casa Antón Risco, herdados do seu pai, Anton meramente ensinar sen máis comentarios que o nome do autor, o que eu non relacionados, logo[3] a persoa de quen Ernesto G. del Valle veincitinco tiña me dixo anos.
Santuario de Los Milagros. Baños de Molgas, Orense. Década de 1920.
Levaría algúns anos, desapareceu e Don Vicente, Ernesto, Prego, Trabazos ... a alguén -de as novas xeracións e de forma e completamente diferente- me dicir sobre aquela persoa que foron case todo, de acordo Gómez del Valle quen naqueles anos sesenta representados en Ourense preocupacións intelectuais e que, ademais do comentario mencionado, ningún deles falou.
E que neses anos xa falou moi crítica do aínda chamado movemento Nacional (É dicir, a orixe levante militar da Guerra Civil ea ditadura posterior) e graves consecuencias para a cultura española implica a ausencia tantos intelectuais que fora un condenado á morte e outros foran forzados ao exilio para evitar tales ajusticiamiento. Muy críticamente, pues, pese a la presencia de personas como Ricardo Outeiriño o Segundo Alvarado, el grupo reunido en torno a Risco tenía en realidad una clara connotación izquierdista. Pero nunca se habló de Fernández Mazas. Nunca. Nadie. Que yo sepa. Y en mi caso bien podría deberse a mi siempre relativo interés por un mundo en el que nunca acabo de sentirme a gusto, pero ¿cómo se explica que alguien como Valente, tan al día en todo, tan interesado siempre por cuanto se refería al tiempo que precedió a la Guerra Civil, no haya tenido nunca noticia alguna de la personalidad artística y política de Fernández Mazas, ni siquiera oído su nombre?, como me dijo en Ginebra, algunos meses antes de su muerte, al hablarme de su compromiso con José Manuel Bouzas de escribir sobre él (fue Bouzas quien —ya demasiado tarde— lo puso en contacto con su obra pictórica): “É a segunda vez este ano que vou escribir sobre unha pintura que sei só a través de reproducións; a primeira, a miña irmá; Mazas agora ...". E como Anton Risco, para comentar todo, analizar todo ad nauseam, non fixo unha soa referencia a Cándido xunto e amplitude das nosas incontables, conferencias perpetuas, e naquela ocasión en Canadá limitarse a deseños de mostra simple ..? Non, ningunha explicación.
Julio López-Cid, José Ángel Valente, Sarah Crane (esposa de Aquilino Duque) e José Bergamin. Toledo de 1962.
Por qué ese total olvido de alguien que —ahora se sabe— tuvo una gran significación artística y política en el Orense de los años que precedieron a la Guerra Civil! (en Orense y fuera de él), por parte de quienes fueron sus amigos o cuando menos compañeros en comunes empresas…?, y de todos ellos; de quienes, en razón de las circunstancias, podían permitirse soslayar, por su comprometida connotación política, determinados aspectos de la persona pero de ningún modo ignorar su obra artística, de importancia no comparable a la de tantas que por entonces ellos alentaban y protegían. O ¿es que no hubo olvido, olvido verdadero, sino sólo voluntad de olvidar, o sea, deliberado silencio?. Extraño, muy extraño todo.
Debe ser cuestionado non só a xustiza, pero quizais eu máis- o agudeza críticas de personalidades tan importantes como Blanco Amor e Pedrayo Otero, que tratou -Antes e despois da morte de Fernández Mazas- alguén de dubidosa existencia reais no mundo da arte[4], Silenciando Candide, cuxa obra certamente sabía e cuxo valor non debe ignorar. Son horas e que, independentemente de intereses ilexítimos, locais ou rexionais, estreitas en suma, comezar a poñer algunha orde neste subversión dos valores e comezar a pagar a debida atención a un traballo que xa ten case século de existencia, pero, a pesar de seu non valor cuestionable permanece case completamente descoñecido.
------
E eu voltar á consideración inicial "En realidade, case todo o que somos debemos a Dichi ", O que pode ter inicio dunha historia de intriga, porque.sen premeditação, como escribín, eu vir á mente unha das miñas vellas historias, o limiar[5], I contén varios elementos de intriga para Borgiano modo e reside precisamente en Los Milagros, onde o narrador vai pasar uns días por razóns triviais e é o protagonista, que se recupera dunha enfermidade grave: unha sensible estar sufrindo de moita imaxinación, que le cuenta su historia, una historia curiosamente —fatalmente, cabría decir— vinculada al narrador por un encuentro anterior, que el narrador no consigue recordar y que no acaba de saberse si es real o imaginario pero a cuyo acaecimiento el protagonista concede una trascendental importancia, hasta tal punto que acaba siendo causa y razón de su muerte. Y cómo no ver que la rememoración iba delineando un sorprendente paralelo entre el protagonista de o limiar y el ser apasionado, de gran encanto personal y siempre un poco misterioso que según testimonios fidedignos fue Fernández Mazas. Y cómo no interrogarme sobre el compromiso contraído de escribir sobre él. ¿Por qué, como tantas veces, no rehusé? ¿Qué razón que me ha hecho sentirme de algún modo obligado a hacerlo…?
Quizais en 1959, cando hipersensibilizados pola tuberculose escribiu Seuil, non fixo nada, senón que sentir a personalidade de alguén que fora realmente -existe-, sentindo a súa capacidade única de imaxinar unha realidade diferente, outro, para identificar con el para ser quen aventura ademais da súa misteriosa limiar. E, a continuación, en 1960-1961, a viaxe para Los Milagros para convalescer de operación severa do peito sería, máis que todo, para asistir á non-nomeamento (Lembro ter comentado en pose literaria afectada, con Julio V. Gimeno[6]: Eu estou indo a Los Milagros, onde eu teño unha consulta con Celso Regueira[7]) Con alguén que nin sequera sabía o nome, alguén cuxa ausencia tan presente agora- veño acompañado por Ernesto Gómez del Valle aquel día de vez, como se veu a historia- díxome que En realidade, case todo o que somos debemos Al Dichi. E se é así, eu veño para ser parte NósSería máis un na lista de debedores. A mera posibilidade de que realmente me honra.
Julio López Cid Ferney-Voltaire, decembro de 2001.
© Julio López Cid
